Zawsze usunięte dane z dysku HDD można było odzyskać. Niestety, w przypadku dysków SSD sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Po skasowaniu plików często nie ma już odwrotu – dane znikają niemal natychmiast. Dzieje się tak za sprawą technologii TRIM, która sprawia, że odzyskanie informacji z dysku SSD jest w wielu przypadkach niemożliwe 

.Jako specjalista zajmujący się odzyskiwaniem danych, spotykam się z wieloma przypadkami, w których użytkownicy tracą ważne pliki. W przypadku tradycyjnych dysków HDD często udaje się odzyskać dane nawet po przypadkowym sformatowaniu nośnika. 

Czym jest TRIM i dlaczego SSD go potrzebuje?

Funkcja TRIM została stworzona jako rozwiązanie problemu wydajności dysków SSD. Aby zrozumieć jej działanie, warto przyjrzeć się różnicy w sposobie zapisu danych na HDD i SSD.

W dyskach HDD usuwanie plików działa w dość prosty sposób – system operacyjny usuwa jedynie wpis w tablicy alokacji plików, a same dane pozostają na dysku do momentu ich nadpisania. Dzięki temu specjalistyczne oprogramowanie do odzyskiwania danych może je przywrócić.

Dyski SSD działają jednak zupełnie inaczej. Ze względu na specyfikę pamięci NAND, komórki pamięci muszą zostać wyczyszczone przed ponownym zapisaniem danych. Gdyby dysk SSD działał w ten sam sposób, co HDD, każdy zapis wymagałby dodatkowej operacji kasowania, co znacznie obniżyłoby wydajność i przyspieszyło zużycie nośnika.

TRIM jest komendą, którą system operacyjny wysyła do dysku SSD, informując go, że określone bloki danych są już niepotrzebne i można je usunąć. W praktyce oznacza to, że po skasowaniu pliku system operacyjny nie tylko usuwa go z indeksu, ale także natychmiast informuje SSD, aby fizycznie wyczyścił odpowiednie komórki pamięci.

Dlaczego odzyskiwanie usuniętych danych z SSD jest prawie niemożliwe?

Z punktu widzenia użytkownika kasowanie plików na SSD wygląda identycznie jak na HDD. Jednak gdy tylko system operacyjny wykona operację TRIM, dane są natychmiast usuwane z komórek pamięci NAND. W praktyce oznacza to, że nie ma już żadnej fizycznej kopii danych do odzyskania.

Wielokrotnie miałem do czynienia z klientami, którzy przypadkowo usunęli ważne pliki na SSD i liczyli na to, że uda się je odzyskać, jak w przypadku klasycznego dysku twardego. Niestety, gdy TRIM jest aktywny, standardowe metody odzyskiwania danych nie działają. Oprogramowanie do przywracania plików, które sprawdza nieprzypisane sektory na HDD, w przypadku SSD po prostu nie znajduje żadnych śladów danych.

Istnieją pewne wyjątki od tej reguły. Jeśli dysk SSD znajduje się w systemie operacyjnym, który nie obsługuje TRIM, lub jeśli TRIM został wyłączony, to możliwe jest odzyskanie plików – choć nadal znacznie trudniejsze niż w przypadku HDD. Ponadto niektóre nośniki opóźniają proces kasowania danych aż do momentu, gdy SSD nie jest obciążony innymi operacjami. W takich przypadkach istnieje niewielka szansa na odzyskanie plików, ale trzeba działać błyskawicznie.

Czy można zapobiec trwałej utracie danych?

Jeśli chcesz zwiększyć swoje szanse na odzyskanie plików w przypadku przypadkowego usunięcia, warto rozważyć kilka działań.

Pierwszym krokiem jest sprawdzenie, czy TRIM jest włączony na twoim SSD. W systemie Windows można to zrobić za pomocą komendy w wierszu poleceń:

fsutil behavior query DisableDeleteNotify

Jeśli wynik to 0, oznacza to, że TRIM jest aktywny i usunięcie plików oznacza ich całkowitą utratę. Można tymczasowo wyłączyć TRIM, ale należy pamiętać, że długoterminowe korzystanie z SSD bez tej funkcji może prowadzić do spadku wydajności i skrócenia żywotności nośnika.

Drugim sposobem jest cykliczne wykonywanie kopii zapasowych. Warto stosować systematyczny backup na zewnętrznych nośnikach, takich jak HDD lub w chmurze, ponieważ odzyskanie danych bez kopii zapasowej na SSD jest praktycznie niemożliwe.

Trzecią metodą jest zabezpieczenie ważnych danych poprzez system plików z ochroną przed skasowaniem. Niektóre narzędzia oferują możliwość tworzenia „kosza” dla SSD, który przechowuje usunięte pliki, zanim TRIM zostanie wykonany.

Czy istnieją metody odzyskiwania danych z SSD?

Chociaż odzyskanie danych z SSD po wykonaniu operacji TRIM jest bardzo trudne, w niektórych przypadkach istnieją pewne metody ratunkowe.

Czasami uszkodzenie firmware’u lub awaria kontrolera SSD powoduje, że system nie m\widzi danych. W takim przypadku specjaliści mogą próbować przywrócić dostęp do danych za pomocą narzędzi diagnostycznych producenta SSD. Jednak taka operacja wymaga dostępu do niskopoziomowego interfejsu SSD i często jest możliwa jedynie w laboratoriach specjalizujących się w odzyskiwaniu danych.

Niektóre kontrolery dysków stosują tak zwany oszukany TRIM, co oznacza, że dane faktycznie pozostają w komórkach pamięci, a firmware oznacza tylko bloki danych jako puste. Odzyskanie danych w takim przypadku jest czasem możliwe ale wymaga specjalistycznego oprogramowania i dużej wiedzy technicznej. Żaden program do odzyskiwania danych dostępny w internecie nie poradzi sobie w takiej sytuacji. 

Innym rozwiązaniem może być próba odczytania danych bezpośrednio z układów NAND przez specjalistyczne urządzenia. Metoda ta jest jednak bardzo kosztowna i stosowana głównie w sytuacjach krytycznych, np. gdy utracone dane są warte więcej niż koszt profesjonalnej usługi odzyskiwania.

Dyski SSD oferują ogromne korzyści pod względem wydajności i trwałości, ale ich architektura sprawia, że odzyskiwanie danych jest znacznie trudniejsze niż w przypadku tradycyjnych dysków twardych. Najważniejszą rolę odgrywa funkcja TRIM, która usuwa dane niemal natychmiast po skasowaniu, uniemożliwiając ich odzyskanie.

Z mojego doświadczenia wynika, że jedynym skutecznym sposobem na ochronę przed utratą plików na SSD jest regularne tworzenie kopii zapasowych oraz ostrożność przy zarządzaniu danymi. Jeśli przypadkowo usuniesz pliki na SSD, natychmiast wyłącz komputer, aby zapobiec wykonaniu TRIM i sprawdź, czy istnieją dostępne kopie zapasowe.

W przypadku, gdy dane są niezwykle ważne i nie masz backupu, warto skonsultować się z profesjonalnym serwisem odzyskiwania danych. Szanse są niewielkie, ale jeśli TRIM nie został jeszcze wykonany, może istnieć niewielka nadzieja na odzyskanie plików.

Jako specjalista mogę śmiało powiedzieć, że najlepszą metodą ochrony danych jest profilaktyka. W świecie SSD każdy skasowany plik może być skasowany na zawsze, dlatego warto działać zapobiegawczo i nie polegać na cudownych metodach odzyskiwania.