Pracując w branży IT często spotykam się z pytaniami dotyczącymi odzyskiwania danych. Wśród użytkowników panuje przekonanie, że odzyskanie plików z dysku HDD jest proste, ale w przypadku SSD sytuacja wygląda znacznie gorzej. Czy to prawda? Czy dane zapisane na SSD rzeczywiście są trudniejsze do odzyskania niż te z tradycyjnych dysków talerzowych?

W tym opracowaniu przyjrzę się różnicom między HDD i SSD w kontekście odzyskiwania danych oraz wyjaśnię, w jakich sytuacjach utrata plików jest bardziej problematyczna.

Podstawowa różnica między HDD a SSD – jak wpływa na odzyskiwanie danych?

Żeby dobrze zrozumieć, dlaczego odzyskiwanie danych z SSD jest trudniejsze niż z HDD, warto najpierw wyjaśnić, jak oba typy dysków przechowują informacje.

HDD (Hard Disk Drive) to tradycyjny dysk talerzowy, który zapisuje dane na obracających się magnetycznych talerzach.
SSD (Solid State Drive) to nowoczesny nośnik pamięci, który wykorzystuje pamięć NAND flash do przechowywania danych, bez ruchomych części.
Główna różnica polega na tym, że w przypadku HDD dane są zapisywane w sposób sekwencyjny, a odzyskanie plików jest możliwe nawet po ich skasowaniu, dopóki nie zostaną nadpisane. W SSD sprawa jest bardziej skomplikowana, głównie przez sposób zarządzania komórkami pamięci i algorytmy kontrolera.

Czy z HDD można łatwo odzyskać dane?

Dyski talerzowe są znane z tego, że w wielu przypadkach można odzyskać usunięte pliki nawet po sformatowaniu nośnika. Wynika to z kilku czynników:

Pliki nie są natychmiast usuwane z dysku, a jedynie oznaczane jako „wolna przestrzeń” – do czasu nadpisania danych można je przywrócić.
W razie uszkodzenia mechanicznego (np. awarii głowicy lub uszkodzenia talerzy) istnieją laboratoria specjalizujące się w odzyskiwaniu danych, które są w stanie przywrócić nawet mocno uszkodzone pliki.
Odzyskiwanie danych z HDD jest więc możliwe i stosunkowo skuteczne, o ile nie doszło do całkowitego nadpisania informacji.

Dlaczego odzyskanie danych z SSD jest trudniejsze?

W przypadku SSD problem pojawia się z kilku powodów.

1. TRIM – największa przeszkoda w odzyskiwaniu danych

Nowoczesne systemy operacyjne (Windows, macOS, Linux) automatycznie obsługują funkcję TRIM, która działa na korzyść wydajności SSD, ale jednocześnie utrudnia odzyskanie danych.

Kiedy użytkownik usuwa plik z dysku SSD, TRIM natychmiast informuje kontroler, że dana przestrzeń może zostać zwolniona.
W przeciwieństwie do HDD, gdzie dane pozostają na talerzach do momentu nadpisania, w SSD pliki są fizycznie usuwane niemal natychmiast, co sprawia, że szanse na odzyskanie danych drastycznie maleją.
Jeśli TRIM jest aktywny, nawet specjalistyczne oprogramowanie do odzyskiwania danych często nie jest w stanie przywrócić plików.

2. Równoległe zapisy i kontrolery SSD

Dyski SSD wykorzystują zaawansowane kontrolery, które rozdzielają dane na różne kości pamięci w celu zwiększenia wydajności. Problem w kontekście odzyskiwania danych polega na tym, że:

Plik nie jest zapisywany w jednym miejscu, ale rozkładany na wiele bloków w różnych komórkach pamięci.
Brak jednego, liniowego systemu przechowywania danych oznacza, że odzyskanie pliku jako całości może być niemożliwe.
Jeśli jeden z bloków ulegnie uszkodzeniu, odzyskanie danych może być utrudnione, a czasem całkowicie niemożliwe.
3. Zaszyfrowane kontrolery i technologia wear leveling

Wiele nowoczesnych SSD posiada sprzętowe szyfrowanie danych na poziomie kontrolera. Jeśli uszkodzeniu ulegnie kontroler SSD, nawet jeśli pamięć NAND jest nienaruszona, dostęp do danych może być niemożliwy bez odpowiednich kluczy deszyfrujących.

Dodatkowo, technologia wear leveling (wyrównywanie zużycia komórek pamięci) sprawia, że pliki nie są zapisywane w tych samych miejscach, co utrudnia proces odzyskiwania danych.

Czy istnieją skuteczne metody odzyskiwania danych z SSD?

Mimo wymienionych trudności, w niektórych przypadkach odzyskanie danych z SSD jest możliwe.

1. Gdy TRIM nie jest aktywny

Jeśli system operacyjny nie obsługuje TRIM lub jeśli dysk działa w systemie plików, który nie obsługuje tej technologii, odzyskanie plików jest łatwiejsze. 

2. W laboratorium odzyskiwania danych

Specjalistyczne firmy zajmujące się odzyskiwaniem danych mogą próbować przywrócić pliki z SSD, ale często wymaga to drogich i zaawansowanych technologii. W przypadku uszkodzenia kontrolera SSD odzyskanie danych może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe.

3. Wykorzystanie kopii zapasowych

Najlepszym sposobem ochrony danych na SSD jest systematyczne tworzenie kopii zapasowych na innym nośniku lub w chmurze. Jeśli SSD ulegnie awarii, jedyną skuteczną metodą odzyskania plików może być przywrócenie ich z backupu.

Który dysk jest lepszy pod kątem odzyskiwania danych?

Dyski HDD mają przewagę, jeśli chodzi o odzyskiwanie danych, ponieważ pliki nie są natychmiast fizycznie usuwane, a w razie awarii mechanicznej istnieje możliwość odzyskania danych w laboratorium.

Dyski SSD są trudniejsze do odzyskania, zwłaszcza jeśli TRIM jest aktywny. Nowoczesne technologie, takie jak szyfrowanie sprzętowe i wear leveling, dodatkowo komplikują proces przywracania plików.

Który dysk wybrać?

Jeśli ważna jest trwałość i szybkość, SSD jest lepszym wyborem, ale warto zadbać o kopie zapasowe.
Jeśli liczy się możliwość odzyskania danych w razie awarii, HDD nadal ma przewagę.
Z mojego doświadczenia wynika, że SSD jest niezastąpiony pod względem wydajności, ale jeśli ktoś przechowuje na nim ważne dane, powinien regularnie tworzyć kopie zapasowe, bo w razie awarii odzyskanie plików może być praktycznie niemożliwe.